شرایط قرمز منابع آبی - وبلاگ بهابادی

به گزارش وبلاگ بهابادی، آغاز فصل گرما و افزایش تبخیر آب از سدها، درحالی اتفاق افتاده که شرایط بارشی کشور بهتر از دوره مشابه گذشته بوده و تقریبا 20میلی متر بر میانگین اندازه بارش های کشور افزوده شده؛ اما این میانگین نسبت به دوره درازمدت نیم قرن، کاهش قابل توجهی داشته است و شاهد افت تقریبا 34میلی متری بوده ایم. از سوی دیگر اوضاع برخی از سدها رو به بحرانی شدن می رود و شرایط سدهای مهم (شرب-کشاورزی) از ابتدای سال آبی جاری (ابتدای مهرماه) تا هفدهم تیرماه بیانگر این است که 12سد از 74سد کشور کمتر از 20 درصد آب دارند.

به گزارش دنیای اقتصاد، بعلاوه حجم آب موجود در سدهای کشور در مقایسه با سال گذشته 20 درصد افزایش داشته و میزان ورودی آب به سدهای کشور تا هفدهم تیرماه در مقایسه با سال گذشته 29 درصد افزایش یافته است. میزان خروجی از مخازن سدهای کشور نیز در این تاریخ در قیاس با سال گذشته بیانگر افزایش 13درصدی است. نکته دیگر اینکه میزان پرشدگی مخازن سدهای کشور به 60 درصد رسیده است. با توجه به این آمار، پژوهشگر مرکز پژوهش های مجلس نیز در گفت وگو با دنیای اقتصاد تاکید داشت منظره مطلوب این است که 40 تا 60 درصد منابع آب تجدیدپذیر را مصرف کنیم؛ اما اکنون به طور میانه بیش از 85 درصد منابع تجدیدپذیر را مصرف نموده و ضمن وارد کردن خسارت های برگشت ناپذیر به منابع آب، به ویژه نابودی آبخوان ها، محیط زیست را نیز تحت تاثیرات بسیار منفی قرار داده ایم.

فراز و فرود آب های پشت سد

براساس آمار استخراجی از جداول منتشرشده در ایسنا، مجموع 13سد دریاچه ارومیه، با 906میلیون مترمکعب و 54 درصد پرشدگی نسبت به بازه زمانی سال گذشته با کاهش 10درصدی روبرو شده اند؛ سد زاینده رود اصفهان با 614میلیون مترمکعب و 50 درصد پرشدگی، نسبت به بازه زمانی سال گذشته افزایش 85درصدی را در موجودی مخزن خود داشته است و مجموع 5سد تهران با 579میلیون مترمکعب و 31 درصد پرشدگی در بازه زمانی مهر تا تیرماه، نسبت به سال آبی قبل تر، با 5 درصد کاهش روبرو شده اند.

بعلاوه در خراسان رضوی سد دوستی با موجودی مخزن 123میلیون مترمکعب، 10 درصد پرشدگی در این بازه زمانی داشته و نسبت به سال گذشته کاهش 57درصدی را به خود دیده است. از سوی دیگر سد طرق با 5میلیون مترمکعب، تنها با 14 درصد پرشدگی، نسبت به سال گذشته در میزان پرشدگی خود کاهش 50درصدی داشته است.

در استان خوزستان، زنجیره سدهای کارون با 10973میلیون مترمکعب موجودی مخزن، 89 درصد پرشدگی را ثبت کردند که نسبت به سال گذشته رشد 25درصدی را در آنها شاهد هستیم. سد دز با موجودی مخزن 2434میلیون مترمکعب، تغییراتی در میزان پرشدگی خود در بازه مهرماه 1401 تا تیرماه 1402 نداشت زیرا سد به طور کامل پر شده است؛ اما نسبت به سال گذشته، 24 درصد رشد را به خود دید. سد کرخه نیز با 2200میلیون مترمکعب و 42 درصد پرشدگی، 139 درصد نسبت به سال گذشته رشد داشته است. سد چره هم با موجودی آب 212میلیون مترمکعبی، 82 درصد پرشدگی را با اختلاف 92درصدی نسبت به سال گذشته به خود دید. بعلاوه سد مارون با 1128میلیون مترمکعب موجودی، 98 درصد پرشدگی با اختلاف 55درصدی نسبت به سال گذشته داشته است. در حوزه سدهای قمرود، سد کوچری با 188میلیون مترمکعب آب و 77 درصد پرشدگی، آمار قابل قبولی به خود دیده و نسبت به سال گذشته 43 درصد رشد داشته است. سد 15خرداد اما با 41میلیون مترمکعب آب و میزان پرشدگی 21درصدی، با 28 درصد کاهش نسبت به سال گذشته روبرو شده است. در استان اردبیل، سد یامچی با 24میلیون مترمکعب، 30 درصد پرشدگی را به رغم کاهش 10درصدی نسبت به سال قبل به خود دیده است. سد سبلان نیز با 30میلیون مترمکعب، با وجود کاهش 27درصدی نسبت به سال گذشته،27 درصد پرشدگی داشته است.

در استان آذربایجان شرقی، سد ارس با 752میلیون مترمکعب موجودی و 60 درصد پرشدگی، 12 درصد کاهش مخزن را نسبت به سال گذشته تجربه نموده است. سد خداآفرین اما با 172میلیون مترمکعب آب، 11 درصد پرشدگی را تجربه نموده اما با کاهش 17درصدی در مخزن خود نسبت به سال گذشته روبرو شده است. بعلاوه سد ستارخان با 28میلیون مترمکعب موجودی، 22 درصد پرشدگی داشته که نسبت به سال گذشته با کاهش 23درصدی روبرو شده است.

در استان آذربایجان غربی، سد شهید قنبری با 12میلیون مترمکعب موجودی و 48 درصد پرشدگی، رشد 3درصدی در موجودی مخزن خود نسبت به سال گذشته داشته است. سد بارون در همین استان با 23میلیون مترمکعب و 19 درصد پرشدگی، نسبت به سال گذشته 25 درصد کاهش داشته است. سد آغ جای نیز با 87میلیون مترمکعبموجودی، 41 درصد پرشدگی داشته و نسبت به سال قبل، 35 درصد کاهش را به خود دیده است.

در استان هرمزگان، سد های استقلال، شمیل و نیان و سد سرنی، با موجودی های 107، 19 و 15میلیون مترمکعبی، به ترتیب 44، 20 و 24 درصد پرشدگی داشته اند که نسبت به سال گذشته، 42، 63 و 59 درصد کاهش را در موجودی مخزن خود ثبت نموده اند. با این حال سد چگین با 200میلیون مترمکعب موجودی آبی، 95 درصد پرشدگی را به خود دیده است که نسبت به سال گذشته، رشد 9درصدی محسوب می گردد. در استان زنجان، سد های تهم و تالوار با موجودی 23 و 138میلیون مترمکعبی، 27 و 98 درصد پرشدگی داشته اند که سد تهم نسبت به سال گذشته 2 درصد کاهش موجودی و سد تالوار نسبت به سال گذشته خود، 13 درصد رشد موجودی داشته است. در استان گیلان، سدهای سفیدرود و شهربیجار، با 267 و 59میلیون مترمکعب موجودی مخزن، 25 و 57 درصد پرشدگی داشته اند که اولی 14 درصد رشد موجودی و دومی 23 درصد کاهش موجودی را به خود دیده است.

سد کوثر استان کهگیلویه و بویراحمد با 546میلیون مترمکعب، 100 درصد پرشدگی با رشد 15درصدی نسبت به سال گذشته داشته است. در سد نهرین خراسان جنوبی هم، موجودی یک میلیون مترمکعبی موجب 19 درصد پرشدگی و کاهش 25درصدی نسبت به سال قبل در میزان موجودی سد شده است.

در استان بوشهر سد رئیسعلی دلواری با 455میلیون مترمکعب، 66 درصد پرشدگی را با رشد 39درصدی نسبت به سال گذشته به خود دیده است. اما سد دامغان استان سمنان با 11میلیون موجودی مخزن، 65 درصد پرشدگی داشته است که نسبت به سال گذشته، افت 18درصدی محسوب می گردد. سد رودبار استان لرستان با 215میلیون مترمکعب موجودی و 100 درصد پرشدگی، 10 درصد رشد موجودی داشته است.در استان خراسان شمالی هم سد شیرین دره با موجودی 22میلیون مترمکعبی، 40 درصد پرشدگی را به خود دیده است که البته کاهش 27درصدی نسبت به سال گذشته محسوب می گردد. در استان همدان اما سد اکباتان با 12میلیون مترمکعب، رشد 87درصدی نسبت به سال گذشته است که موجب 32 درصد پرشدگی سد شده است. سدهای قشلاق و آزاد کردستان نیز به ترتیب با 176 و 238میلیون مترمکعب موجودی مخزن، 82 و 79 درصد پرشدگی داشته اند که قشلاق 41 و آزاد 42 درصد نسبت به سال گذشته، رشد موجودی داشته است. سد وشمگیر استان گلستان با پرشدگی صفر درصدی نسبت به سال گذشته شاهد کاهش 92درصدی موجودی خود بوده که به خالی شدن سد منجر شده است.

سدهای درودزن، سلمان فارسی و رودبال داراب در استان فارس به ترتیب 747، 608 و 2میلیون مترمکعب موجودی داشته اند که سد درودزن بدون تغییر نسبت به سال گذشته، 53 درصد پرشدگی داشته، سد سلمان فارسی با کاهش 2درصدی نسبت به سال گذشته، پرشدگی 64 درصدی را به خود دیده و سد رودبال با افت وحشتناک 91درصدی، تنها 3 درصد پر شده است.

در استان کرمانشاه، سدهای داریان، گاوشان و سلیمانشاه با 319، 283 و 11میلیون مترمکعب، 94، 51 و 23 درصد پرشدگی داشته اند که به جز سد داریان که رشد 2درصدی داشته، دو سد دیگر به ترتیب با 6 و 18 درصد افت موجودی مخزن نسبت به سال گذشته روبرو شده اند. در استان سیستان و بلوچستان، سد چاه نیمه ها 79میلیون مترمکعب موجودی دارد که 5 درصد پرشدگی داشته است اما 61 درصد افت نسبت به سال گذشته، آماری خطرناک به حساب می آید. سد پیشین نیز 149میلیون مترمکعب موجودی دارد که 83درصد پرشدگی را با رشد 93درصدی نسبت به سال گذشته به خود دیده است. سد زیردان با 153میلیون مترمکعب موجودی، 74 درصد پرشدگی دارد که نسبت به سال قبل افت 9درصدی به حساب می آید. سد خیرآباد نیز با 17میلیون مترمکعب موجودی و 61 درصد پرشدگی، 5 درصد افت نسبت به سال قبل داشته است. با این وجود سد ماشکید علیا، 39میلیون مترمکعب موجودی داشته که 59 درصد پرشدگی را با 23 درصد رشد نسبت به سال گذشته به خود دیده است.

در استان مازندران سد شهیدرجایی با 40میلیون مترمکعب، 25 درصد پرشدگی را با 4 درصد کاهش موجودی نسبت به سال گذشته به خود دیده است. سد ایلام در استان همنام خودش با 55میلیون مترمکعب و 90 درصد پرشدگی، رشد قابل توجه 113درصدی نسبت به سال گذشته داشته است.

سدهای تنگوییه سیراجن و نسا در استان کرمان با 6 و 61میلیون مترمکعب موجودی، به ترتیب 14 و 36 درصد پرشدگی و هر دو روند کاهشی داشته اند و به ترتیب 47 و 46 درصد کاهش به خود دیده اند. سد جیرفت نیز با 101میلیون مترمکعب، 31 درصد پرشدگی داشته که 22 درصد نسبت به سال گذشته کاهش موجودی داشته است. در استان مرکزی نیز سدهای ساوه و کمال صالح با موجودی مخزن 40 و 46میلیون مترمکعبی، 14 و 49 درصد پرشدگی و به ترتیب 54 و 11 درصد کاهش نسبت به سال گذشته داشته اند.

افزایش حجم آب و خروجی سدها

حجم آب موجود در سدهای کشور در این مدت به 29میلیارد و 460میلیون مترمکعب رسید که در مقایسه با سال گذشته 20 درصد افزایش داشته است. بعلاوه میزان ورودی آب به سدهای کشور تا هفدهم تیرماه معادل 36میلیارد و 220میلیون مترمکعب بوده که این عدد در مقایسه با سال گذشته که عددی معادل 28میلیارد و 180میلیون مترمکعب بوده، 29 درصد افزایش داشته است.

میزان خروجی از مخازن سدهای کشور در این تاریخ 25میلیارد و 810میلیون مترمکعب ثبت شده که این عدد در قیاس با سال گذشته که عددی معادل 22میلیارد و 840میلیون مترمکعب بوده، بیانگر افزایش 13درصدی است. میزان پرشدگی مخازن سدهای کشور نیز به 60 درصد رسیده است. بعلاوه ارتفاع کل ریزش های جوی کشور معادل 8/ 204میلی متر بوده که این میزان بارندگی نسبت به میانگین دوره مشابه درازمدت 2/ 238میلی متر 14 درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته که عددی معادل 9/ 185میلی متر بوده است 10 درصد افزایش نشان می دهد.

شرایط بارش ها در امسال

در سال آبی جاری، استان های اصفهان با 154، لرستان با 601، یزد با 104، چهارمحال و بختیاری با 752، خوزستان با 411، بوشهر با 305، کهگیلویه و بویراحمد با 752 و ایلام با 541میلی متر، روند بهتری نسبت به سال گذشته خود داشته اند؛ اما استان های خراسان رضوی با 99، هرمزگان با 101، سیستان و بلوچستان با 66 و قزوین با 218میلی متر، روند کاهشی قابل توجهی نسبت به سال گذشته در میزان بارش های خود داشته اند. بعلاوه استان تهران با وجود افزایش چند میلی متری نسبت به سال گذشته در میزان بارش خود، شاهد روند کاهشی در درازمدت و نیم قرن اخیر بوده است که این زنگ خطری برای میزان آب های جاری و ذخیره شده مرکز محسوب می گردد. با این حال در آمار کلی کشور، شاهد رشد 10درصدی میزان بارش ها بودیم که سال آبی جاری را به میزان بارش 204میلی متری رساند.

کاهش مصرف کشاورزی و افزایش بهره وری؛ راه چاره بحران آب

مراد اسدی، پژوهشگر مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در گفت وگو با دنیای اقتصاد در پاسخ به اینکه آیا اکنون شرایط آبی کشور خوب است یا خیر، گفت: باید اشاره نمود که ناهمگنی بارش در کشور به وقوع شرایط متفاوت از منظر منابع آب منجر شده و برای کل کشور نمی توان تحلیل واحدی ارائه کرد. بنابراین به صورت جزئی می توان با توجه به شرایط سدهای مختلف، اهم موارد را به توضیح ذیل اعلام کرد. استان های خراسان رضوی، هرمزگان و سیستان و بلوچستان، کمترین میزان بارش را نسبت به بلندمدت داشته اند. شرایط خشکسالی در منطقه ها واقع در فلات مرکزی، غرب و شمال غرب کشور و استان های شمالی نیز حاکم بوده، اما شدت آن در غرب کشور به نسبت کمتر است. اما منطقه ها واقع در جنوب غرب کشور دارای شرایط ترسالی هستند و میزان بارش های اتفاق افتاده در زاگرس مرکزی (سرچشمه رودخانه های کارون، دز و زاینده رود) از شرایط مطلوبی برخوردار است. به همین سبب بسیاری از رودخانه های مهم جنوب غرب کشور و رودخانه زاینده رود، از ابتدای سال آبی تا به امروز آورده به نسبت بهتری داشته اند. با توجه به شرایط سدهای کشور، حجم آب مخازن سدهای بزرگ کشور از جمله در استان های جنوب غربی، حوضه دریاچه ارومیه و غرب کشور از شرایط به نسبت مطلوبی برخوردارند. به همین سبب انتظار می رود در فصل آینده، به رغم افزایش نسبی دما، نه تنها تنش آب شرب در این منطقه ها کمتر باشد، بلکه نیازهای مصارف کشاورزی نیز تا حد مطلوبی تامین گردد. از بین مخازن مهم کشور، در استان سیستان و بلوچستان، شرایط چاه نیمه ها که وابسته به منابع آب ورودی رودخانه مرزی و مشترک هیرمند هستند، در شرایط بحرانی واقع شده است و با توجه به پتانسیل ضعیف منطقه برای بهره برداری از منابع آب زیرزمینی، وقوع بحران آب شرب محسوس است. بعلاوه شرایط سدهای واقع در استان گلستان بسیار نگران کننده است و با توجه به کاهش بارش های این استان، علاوه بر ناتوانی در تامین نیازهای بخش کشاورزی، وقوع تنش آب شرب نیز مورد انتظار است. با توجه به وقوع خشکسالی در فلات مرکزی و شرق کشور و افت حجم آب سدهای واقع در استان های خراسان رضوی، خراسان جنوبی و جنوب استان فارس، کاهش سهم آب های سطحی در تامین نیازهای شرب، افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی و وقوع تنش آب شرب در این منطقه ها بسیار احتمال دارد. اسدی درباره اینکه آیا میزان بهره برداری برق از سدهای کشور به میزان کافی بوده است یا خیر، گفت: در سه ماه فصل بهار، هر ماه میزان فراوری برقابی کشور روند افزایشی داشته، با این حال به علت رشد قابل توجه مصرف برق، سهم این سدها در تامین برق هر ماه کاهشی بوده است. در حال حاضر حدود 7 درصد از کل برق فراوریی کشور از سدهای برقابی فراوری می گردد. به طور کلی می توان گفت که با توجه به ظرفیت سدهای برقابی کشور، میزان فراوری برقابی راضی کننده بوده، با وجود این، میزان مصرف برق به حدی بالاست که ظرفیت این سدها عملا جوابگوی پیک مصرف نخواهد بود.

او درباره اینکه برای بهتر شدن شرایط سدها راهکاری وجود دارد یا خیر، گفت: به علت وابستگی به بارش فصول گذشته و نبود انتظار از وقوع بارش در فصل تابستان، راهکاری برای اینکه سدها در این شرایط نباشند متصور نیست. پژوهشگر بازوی پژوهشی مجلس در پاسخ به اینکه بحران آبی کشور چگونه حل می گردد، گفت: خیلی ساده باید گفت بخش اعظمی از مصارف مازاد بر ظرفیت منابع آب کشور به طور ویژه در بخش کشاورزی باید کاهش یافته و مصارف این بخش تعدیل گردد؛ اقدامی که گاو نر می خواهد و مرد کهن. با توجه به اینکه مباحث خودکفایی در این بخش نیز به شکل جدی مطرح است، بنابراین تنها راه پیش رو برای حل بحران آب، علاوه بر کاهش مصارف کشاورزی، به طور هم زمان افزایش بهره وری در این بخش است. او درباره تدابیر لازم برای حل این بحران اضافه نمود: تدابیر شامل هر راهکاری است که با کمترین خسارت، مازاد برداشت بخش کشاورزی را کاهش داده و در سایر بخش های مصرف (شرب و صنعت)، بهره وری را افزایش دهد. در مورد بهره وری کشاورزی و اقداماتی که منجر به حذف فشار از منابع آبی کشور خواهد شد، می توان به مواردی شامل تعریف الگوی کشت متناسب برای هر منطقه، اصلاح بذر، کاهش ضایعات، تمرکز بر واردات آب مجازی، جلوگیری از صادرات آب مجازی، مدیریت مطلوب کاشت، داشت و برداشت، ارتقای دانش در بخش کشاورزی و مدیریت بازار هدف محصولات کشاورزی و کشت گلخانه ای در منطقه ها کم آب، اشاره نمود. شاید از همه مهم تر نقش مردم در قالب مدیریت مشارکتی برای سازگاری با شرایط موجود و خشکسالی باشد. اسدی درباره چشم انداز حوزه آبی کشور نیز گفت: منظره مطلوب این است که 40 تا 60 درصد از منابع آب تجدیدپذیر را مصرف کنیم؛ اما اکنون به طور میانه بیش از 85 درصد منابع تجدیدپذیر را مصرف نموده ایم که ضمن خسارت های برگشت ناپذیر به منابع آب به ویژه نابودی آبخوان ها، محیط زیست را نیز تحت تاثیرات بسیار منفی قرار داده است. بنابراین باید تاکید نمود که برنامه هفتم توسعه در مورد مدیریت منابع آب، برنامه ای سرنوشت ساز بوده که می تواند مبنای اصلاح و تحول جدی در ایجاد تعادل بین منابع و مصارف آب (با کاهش سهم قابل توجهی از مصارف موجود به خصوص در بخش کشاورزی) و فراهم سازی شرایط توسعه پایدار مبتنی بر آمایش سرزمین باشد.